«محمود کیانوش» شاعر خراسانی کودکان

ادبیات، كودك را در همه اوقات زندگی پرورش می‌دهد و باعث مسرت خاطر، وسعت تخیل و قوت تصور او می‌شود و نیز نیروی ابتكار و ابداع به او می‌بخشد. داستان‌ها و اشعاری كه كودكان می‌خوانند و می‌شنوند اثری عمیق در فكر و روحیه آنان می‌گذارد و ایشان را برای رویارویی با مسائل رشد و معاشرت با دیگران آماده می‌سازد و نیز در درك و فهم مشكلات زندگی آنان را یاری می‌كند. ادبیات کودکان از نظر سنی به گروه‌های الف (سال‌های قبل از دبستان)یعنی تا قبل از شش سالگی ،گروه ب (سال‌های اول دبستان) یعنی شش و هفت سالگی،گروه ج (سال‌های میان دبستانی) یعنی هشت و 9 سالگی،گروه د (سال‌های نوجوانی) یعنی 10 و 11 سالگی و در آخرین گروه ه (سال‌های نوجوانی) یعنی سال‌های 12 تا 14 سالگی تقسیم بندی می‌شود و از آنجایی که این پنج گروه مهترین بخش‌های زندگی افراد را تشکیل می‌دهد و نقش بسیار مهمی در زندگی کودکان داشته و یکی از مسائلی است که در کنار وجهه‌های دیگر فرهنگی و هنری در هر اجتماع باید به آن توجه زیادی داشت. ادبیات کودکان می‌تواند به کودک ارزش و کرامت انسان را در جامعه نشان دهد و آن ها را برای بزرگسالی آماده سازد. از طرفی دیگر همانطور که ادبیات برای  بزرگسالان یک جامعه نیاز مهم و ضروری است و به آن‌ها جهان بینی و تجربه زیستن می‌دهد ادبیات کودک هم پایگاهی است که به وسیله آن می‌تواند بعضی از مفاهیم مثل شناساندن خالق و پدید آورنده جهان هستی و ...را به کودک فهماند تا بتواند راحت‌تر زندگی کند. ارضای کنجکاوی و پروش خلاقیت یکی دیگر از مواردی است که با ادبیات کودک می‌توان به سمت آن رفت و عواطف و هیجان‌های درونی او را تقویت و کنترل کرد. ادبیات کودک نقش مهم و بسزایی در شناساندن کودکان با فرهنگ ملی و محلی، علاقمندی به فرهنگ جهانی و تحکیم و تقویت صلح را دارد و  به همین دلیل باید آن را گسترش داد و برای رشد و توسعه آن تلاش کرد.

جواهر خراسان

محمود کیانوش در سال ۱۳۱۳ در مشهد دیده به جهان گشود. در نوجوانی با خانواده به تهران مهاجرت کرد و دراین شهر به تحصیل ادامه داد. پس از پایان دوره‌ متوسطه وارد دانشسرای مقدماتی شد. او در این سال‌ها داستان‌هایش را برای جلال آل‌احمد می‌فرستاد و آل‌احمد بدون آن که کیانوش را دیده باشد و بداند که کیست و چند ساله است، داستان‌های او را در مجله‌ هفتگی « نیروی سوم » در کنار داستان‌های خودش چاپ می‌کرد. کیانوش پس از اتمام دانشسرا به روستای مراد آباد در اطراف تهران رفت و آموزگار دبستان شد. در این دوره او به شعر بیشتر توجه کرد و شعرهایی را که می‌سرود برای احمد شاملو می‌فرستاد و شاملو هم ، چون آل احمد داستان‌ها و شعرهای این شاعر جوان را ندیده و نشناخته در مجله‌های « بامشاد » و « خوشه » چاپ می‌کرد. بعد شاملو که او را دید، به او گفت: من فکر می‌کردم محمود کیانوش مردی سی یا چهل ساله است. اما اکنون می‌بینم با یک جوان بیست‌ ساله روبه‌رو هستم .

او چند سال در این روستا به آموزگاری پرداخت وسپس وارد دانشگاه تهران شد وتحصیل خود را در رشته‌ زبان وادبیات انگلیسی ادامه داد. در اوان نوجوانی اوّل به شعر گفتن و بعد به نوشتن داستان کوتاه پرداخت و با تشویق معلّم به این کار ادامه داد و اوّلین داستان او در مسابقه‌ داستان‌نویسی دانش‌آموزان سراسر کشور برنده‌ جایزه‌ اوّل شد.

گرایش یا تعلق دیگر کیانوش به ادبیات، ‌توجه و علاقه‌ او به ترجمه بود. هنوز دیپلم نگرفته بود که داستان‌های کوتاهی از « ارنست همینگوی » ترجمه کرد و بعدها که به رشته‌ زبان و ادبیان انگلیسی دانشگاه تهران راه یافت و ترجمه را ادامه داد، به جرگه‌ مترجمان توانمند و مشهور فارسی پیوست و از زمانی که او را برای همکاری در انتشار مجلات « پیک » دعوت کردند بر فعالیت خود در زمینه‌ داستان، ترجمه ، مقاله وشعر افزود و به ویژه به سرودن شعر کودکان ونوجوانان پرداخت.

محمود کیانوش از سال ۱۳۵۵ جلای وطن کرد و به انگلستان رفت و تا امروز ، با همسر و فرزندانش، در این کشور زندگی می‌کند و البته هر چند سال یک بار سری به ایران می‌زند و با خویشاوندان و آشنایان دیدار تازه می‌کند. اقامت کیانوش در انگلستان در معرفی شعر فارسی معاصر به انگلیسی زبانان و در کل جهان انگلیسی زبان، بی‌تأثیر نبوده است. او در سال ۱۹۹۶ مجموعه‌ای ۲۰۰ صفحه‌ای از شعرهای شاعران معاصر فارسی را به انگلیسی ترجمه کرد و در انگلستان انتشار داد.

محمود کیانوش سراینده شعر کودک و نوجوان

محمود کیانوش، چنان که گفتیم، در زمینه‌های گوناگون ادبیات، یعنی شعر وداستان و نقد و ترجمه توانا و دارای اثرهای گوناگون است. اما نسل میان‌سال و چه بسا همه‌ کسانی که به نحوی با آثار او آشنا هستند، کیانوش را بیشتر به عنوان شاعر کودک می‌شناسند چرا که کیانوش اشعار خود را که تحت عنوان شعر کودک و نوجوان می‌سرود ، در مجله‌های آموزشی « پیک » انتشار می‌داد. او البته در همان مجله‌ها نقد و مقاله و داستان هم می‌نوشت.

مجله‌های پیک، که در دهه‌ ۴۰ و نیمه‌ اول دهه‌ ۵۰ از سوی دفتر انتشارات آموزشی برای دانش‌آموزان ، معلمان و خانواده‌ها منتشر می‌شد – که مجله‌های کنونی رشد نیز ادامه‌ آن‌هاست – با تیراژی بیش از یک میلیون و هفتصد هزار نسخه ، هر دو هفته یک بار، در مدارس توزیع می‌گردید. در واقع در آن دوره، بسیاری از دانش‌‌آموزان بیش از آن چه در کتاب‌های درسی خود شعر می‌خواندند ، شعرهای مجله‌های پیک را می‌خواندند. شعرهایی از محمود کیانوش ( و البته پروین دولت‌آبادی و دیگران).

کیانوش درباره‌ تجربه‌ خود در مجله‌های پیک، می‌گوید: چندی بود که انتشار مجله‌های پیک با مدیریت ایرج جهانشاهی و همکاری پاک‌دلان روشن‌اندیشی مثل اسماعیل سعادت ،‌ فردوس وزیری ، پروین دولت‌آبادی و همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین آغاز شده بود. یک روز علی اصغر مهاجر (مدیر مؤسسه) از من خواست که همکاری با پیک را بپذیرم. همکاری را پذیرفتم. چند شماره از مجله را ورق زدم و شعرهای آن را خواندم. شعرهایی را که در عهد کودکی و نوجوانی به عنوان شعر کودک و نوجوان به خورد حافظه و ذهن من و هم‌سالان من داده بودند، به یاد آوردم و فکر کردم که در سرزمین ما هنوز شعری که بتوان آن را شعر کودک خواند، به وجود نیامده است. در آن موقع بود که گفتن شعر برای کودکان و نوجوانان را آغاز کردم و به مرور برای آن به اصول و قواعدی رسیدم و سرانجام ، حاصل تجربه‌ها و تأملاتم را در کتابی کوچک با عنوان « شعر کودک در ایران » منتشر کردم.

به این ترتیب ، محمود کیانوش شاید بدون آن که خود خواسته باشد،‌ شعر کودک و نوجوان را دچار یک تحول اساسی کرد و کارنامه‌ای پر برگ و بار از آن نیز عرضه داد.

از مطالعه‌ مجموعه‌ نوشته‌های کیانوش می‌توان دریافت که به عقیده‌ او نباید شعر کودک را به زبان کودکان و یا کودکانه سرود. به نظر وی شاعری که برای کودکان شعر می‌گوید، البته باید کودکان را دوست بدارد و به آن‌ها عشق بورزد اما باید بداند که با برگشت گذرا به دنیای کودکی خود نمی‌تواند با کودکان و جهان آن‌ها ارتباط برقرار کند.

کیانوش به تکنیک و ظاهر شعر کودک اهمیت بسیار می‌دهد چون به نظر وی برای کودکان چیزی مهم‌تر از بازی وجود ندارد و بازی، به موسیقی پرتحرک نیاز دارد در نتیجه وزن و قافیه که خود دو نوع موسیقی هستند برای شعر کودک لازم است.

در زمینه تفاوت شعر کودک با بزرگ‌سالان نیز کیانوش نظر جالب توجهی دارد. او عقیده دارد وقتی شعری برای بزرگ‌سالان گفته می‌شود، بزرگ‌سالان آزادند که آن را بخوانند یا نخوانند، بپذیرند یا نپذیرند، دوست بدارند یا دوست ندارند اما در مورد شعر کودک چنین نیست. کودک آن را می‌خواند و در آموزش و پرورش و ساخت فکری او مؤثر است و سرانجام این که شعر باید ارتباطی جدی با جامعه داشته باشد. به ویژه چون سیمای اجتماعی ایران تغییر کرده است شاعر راستین باید این تغییر و تحول را حس کند و همراه آن پیش برود.

سخن آخر

محمود کیانوش یکی از بزرگان شعر و ادب خراسان است. ویژگی برجسته او در شعر، که در دیگر شاعران دیده نشده، ترجمه‌ شعر به شعر از زبان‌های دیگر است و بخش قابل‌توجهی از کارنامه شعری او را تشکیل می‌دهد. وی با این کار، لطافت و زیبایی شعر خارجی را که اغلب چون به زبان فارسی درمی‌آید، قابلیت شعری خود را از دست می‌دهد و به واژه‌هایی سرد و بی‌روح تبدیل می‌‌شود، حفظ می‌کند و می‌کوشد روح و جوهره‌ آن را به خواننده فارسی زبان انتقال دهد. البته، چنین کاری در حوزه‌ شعر کودک و نوجوان بدون شک باید با دشواری زیاد همرا ه باشد اما کیانوش به زبردستی و مهارت بالا این کار به خوبی انجام می‌دهد.کیانوش هم اکنون در لندن با همسرش پری منصوری که نویسنده و مترجم است، زندگی می‌کند. آن‌ها دو فرزند به نام‌های کاوه و کتایون دارند که از شعر و ادب به دور نیستند.

منابع :

شعر کودک در ایران ، انتشارات آگاه، 1355.

ماهنامه آموزش و پرورش ، ویژه‌نامه معلم، 1357.

پیک کودک ، دوره‌ی 1354.

کتاب بچه‌های جهان و شعر به شعر، از انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.  
پایگاه اینترنتی جوان سایت